SPAK po heton edhe biznesmenët e mëdhenjë që janë fshehur ose kanë përfituar nga qeveritë e ndryshme. Në sitë janë Kullat, Koncensionet, bankat dhe Resortet turistike. Në SPAK kanë ardhur supër talente financiare të FBI.
Ka arsye shumë të forta pse burimet e financimit të kullave në Tiranë dhe roli i bankave të nivelit të dytë duhen hetuar seriozisht (nga SPAK/BKH; dhe, kur ka elementë ndërkombëtarë, edhe me bashkëpunim ndërkombëtar).
Kjo nuk është “teori”, por një logjikë klasike e pastrimit të parave: real estate + bankë + kompani guaskë = lavazh financiar.
Pse “kullat” janë mjeti ideal i pastrimit të parave
1) Ndërtimi dhe pasuritë e paluajtshme thithin volum, e fshehin origjinën.
Sektori i pasurive të paluajtshme njihet globalisht si kanal me risk të lartë për pastrim parash, sepse pranon:
shuma të mëdha,
çmime elastike (vlerësimi manipulohet lehtë),
pronësi komplekse (shoqëri/aksionarë zinxhir),
dhe krijon “legjitimitet”: para e pistë kthehet në aset “të pastër”. Këtë e thekson edhe udhëzimi i FATF për sektorin e real estate.
Në Shqipëri, shqetësimet për pastrimin e parave në ndërtim janë ngritur publikisht edhe në analiza të specializuara mbi sektorin e pasurive të paluajtshme.
2) Skema më tipike: “shitje në letër”, para kesh, kompani guaskë
Në praktikë, kullat mund të shërbejnë për:
parapagesa që nuk justifikohen me të ardhura,
blerje përmes shoqërive guaskë,
ri-shitje të shpejta (flip) për të “krijuar histori tregu”,
kontrate fiktive shërbimesh (marketing, konsulencë, dizajn) për të transferuar para,
fryrje kostosh në ndërtim për të “futur” para.
Standardet ndërkombëtare e trajtojnë këtë si risk strukturor dhe kërkojnë transparencë të pronësisë për të mbyllur “vrimat” e guaskave.
3) Çmimet e larta “të pashpjeguara” janë sinjal i pastrimit
Kur çmimet e një tregu shkëputen nga:
të ardhurat reale,
kërkesa reale e banimit,
kreditimi normal bankar,
atëherë dyshimi kryesor i hetimit është: kush e financon diferencën?
Kjo është pyetja që e bën hetimin e burimit të fondeve jo “opinion”, por detyrim profesional AML.
Pse bankat e nivelit të dytë janë nyja kryesore
4) Banka është “filtri” që e kthen paranë e pistë në transaksion të ligjshëm
Nëse paratë e mafies:
depozitohen,
transferohen,
“pastrohen” përmes kredive, garancive, pagesave ndërbankare,
atëherë banka bëhet — me dashje ose me neglizhencë — mekanizëm legalizimi.
Pikërisht për këtë arsye, raportet europiane kërkojnë forcim real të luftës kundër pastrimit të parave dhe zbatim efektiv të strategjive kombëtare.
5) Rreziku i madh: “KYC i dobët” + “beneficial owner i paqartë”
Dy dobësitë më të rrezikshme në bankë janë:
mungesa e verifikimit të pronarit përfitues real (UBO), sidomos kur klienti është shoqëri zinxhir,
mos-raportimi i transaksioneve të dyshimta ose raportim formal pa ndjekje.
Moneyval ka evidentuar në mënyrë të përsëritur nevojën për efektivitet (jo vetëm ligje në letër) dhe problematika në mbikëqyrje/sanksione në sektorë të ekspozuar.
6) Skema “e pastër” e transferimit: eurot hyjnë, dalin, kthehen si investim
Konkretisht, hetimi duhet të shohë:
transfertat nga juridiksione offshore,
transfertat e përsëritura në euro me “përshkrime të përgjithshme”,
pagesa të mëdha për “konsulenca” jashtë vendit,
kredi “të çuditshme” (kolateral i mbivlerësuar, shlyerje e shpejtë, burim i paqartë).
Këto janë red flags të njohura ndërkombëtarisht për lidhjen midis real estate dhe pastrimit të parave.
Pse duhet bashkëpunim ndërkombëtar (përfshirë agjenci amerikane, kur ka element SHBA)
7) Sepse paratë e krimit rrallë rrinë brenda Shqipërisë
Nëse eurot:
kalojnë kufijtë,
prekin banka korrespondente,
blejnë prona jashtë,
apo përdorin kompani të regjistruara jashtë,
atëherë hetimi kërkon gjurmim transnacional (MLA, kanale policore/financiare, shkëmbim inteligjence).
SHBA, në politikat e saj AML, e trajton real estate si rrezik kombëtar dhe ka vendosur mekanizma raportimi/transparence për ta goditur.
Çfarë duhet të kontrollojë SPAK/BKH në mënyrë “kirurgjikale”
Te kullat (ndërtuesit / developer-at)
Burimi i kapitalit fillestar (jo vetëm “fitimi” në bilanc).
Lista e blerësve (sidomos blerjet në emër kompanish).
Kontratat e parapagesave dhe mënyra e pagesës.
8) Turizmi: para kesh, volum i madh dhe kontroll i dobët
Sektori i resorteve turistike (hotele, komplekse bregdetare, marina, fshatra turistikë) konsiderohet nga standardet ndërkombëtare AML si high-risk sector, sepse kombinon disa elementë idealë për pastrim parash:
- qarkullim të lartë cash-i (akomodim, shërbime, restorante),
- sezonalitet që e bën të vështirë verifikimin e xhiros reale,
- investime kapitale të mëdha që justifikohen lehtësisht si “zhvillim turistik”,
- pronësi të fragmentuar (kompani, nënkompani, offshore),
- dhe kontroll të dobët fiskal dhe financiar, sidomos në zonat turistike.
Në praktikë, resorti shërben si fabrikë legjitimiteti: para të dyshimta futen si “investim”, qarkullojnë si “xhiro turistike” dhe dalin si fitim i ligjshëm.
9) Skema tipike: nga eurot e krimit te “turizmi strategjik”
Në Shqipëri dhe rajon, skemat më të përdorura përmes resorteve janë:
financim fillestar i paqartë i ndërtimit të resorteve,
- investime nga shoqëri offshore që shfaqen si “investitorë të huaj”,
- mbivlerësim i kostove të ndërtimit (si te kullat),
- raportim fiktiv i xhiros turistike për të justifikuar flukse parash,
- shitje/ri-shitje e njësive turistike (apartamente, vila) për pastrim kapitali,
- kontrata shërbimi të fryra (menaxhim, marketing, operator turistik).
Këto skema janë të dokumentuara në raportet e FATF dhe Moneyval për sektorin e turizmit dhe pasurive të paluajtshme, ku theksohet se hospitality sector përdoret gjerësisht nga krimi i organizuar për integrimin e parave.
10) “Turizmi strategjik” si mburojë politike
Një element veçanërisht problematik është përdorimi i etiketës “investim strategjik” ose “turizëm elitar” si mburojë politike dhe ligjore. Kjo:
- përshpejton lejet,
- ul kontrollin,
- kufizon transparencën,
- dhe krijon një zonë gri ku hetimi penal bëhet politikisht i ndjeshëm.
Në këtë kuptim, resortet turistike nuk janë thjesht biznes; ato shndërrohen në instrument pushteti ekonomik, ku paratë e pista lidhen me vendimmarrjen politike.
11) Lidhja kritike: resorte + banka + offshore
Ashtu si kullat, resortet nuk funksionojnë pa bankat. Hetimi serioz duhet të ndjekë:
- kreditë bankare për ndërtim turistik,
- transfertat nga jashtë për “investime turistike”,
- pagesat e shërbimeve ndërkombëtare,
- dhe përfituesin real (UBO) të kompanive që zotërojnë resortin.
Nëse bankat:
- nuk kryejnë Enhanced Due Diligence (EDD),
- nuk verifikojnë burimin real të fondeve,
- ose tolerojnë struktura pronësie të errëta,
atëherë ato bëhen pjesë e zinxhirit të pastrimit, jo thjesht palë neutrale.
12) Çfarë duhet të kontrollojë SPAK/BKH edhe te resortet
Në mënyrë kirurgjikale, hetimi duhet të përfshijë:
- burimin e kapitalit fillestar të resorteve,
- identitetin real të investitorëve (UBO),
- kostot reale të ndërtimit vs. kostot e deklaruara,
- raportimin e xhiros turistike dhe përputhjen me kapacitetin real,
- shitjet e njësive turistike dhe blerësit,
- kreditë bankare dhe mënyrën e shlyerjes së tyre,
Nëse nuk hetohen kullat, resortet turistike dhe bankat njëkohësisht, lufta kundër korrupsionit mbetet një shfaqje formale. Sepse paraja e krimit nuk kërkon pushtet për t’u dukur, por biznes për t’u fshehur.
Dhe sot, në Shqipëri, kulla dhe resorti janë dy monumentet kryesore të integrimit të parasë së pistë në ekonomi, ndërsa banka është tubi që e bën këtë proces të padukshëm, por “të ligjshëm”.
Zinxhiri i nënkontraktorëve (shpesh aty futen faturat fiktive).
Vlerësimi i pronave (mbivlerësim sistematik = alarm).
UBO real i shoqërive të përfshira.
Te bankat
Dosjet KYC/EDD për ndërtuesit, nënkontraktorët dhe blerësit “VIP”.
Transfertat ndërkombëtare dhe “pattern”-et e tyre.
SAR/STR: a janë raportuar transaksione të dyshimta dhe çfarë u bë pas raportimit?
Kredia: kolaterali, pagesat e parakohshme, burimi i shlyerjes.
Marrëdhëniet me persona politikisht të ekspozuar (PEP) (kur ka).
Nëse nuk kontrollohen burimet e financimit të kullave dhe roli i bankave, atëherë lufta kundër korrupsionit mbetet teatro: sepse korrupsioni modern nuk qëndron te ryshfeti, por te transformimi i parasë së pistë në pasuri legjitime. Dhe kulla e resorted turistike janë “monumenti” i kësaj skeme kriminale pastrami.
