Mikhail Gorbachev ishte një nga figurat politike më me ndikim të shekullit të 20-të. Ai ishte në krye gjatë shpërbërjes së një Bashkimi Sovjetik që kishte ekzistuar për gati 70 vjet dhe kishte dominuar zona të mëdha të Azisë dhe Evropës Lindore.
Megjithatë, kur ai përcaktoi programin e tij të reformave në 1985, qëllimi i tij i vetëm kishte qenë të ringjallte ekonominë e bllokuar të vendit të tij dhe të riparonte proceset e saj politike.
Përpjekjet e tij u bënë katalizator për një sërë ngjarjesh që i dhanë fund sundimit komunist, jo vetëm brenda BRSS, por edhe në të gjithë ish-shtetet e saj satelite.
Mikhail Sergeyevich Gorbachev lindi më 2 mars 1931 në rajonin e Stavropolit të Rusisë jugore. Prindërit e tij punonin të dy në ferma kolektive dhe Gorbaçovi i ri drejtonte autokombajna kur ishte adoleshent.
Në kohën kur u diplomua në Universitetin Shtetëror të Moskës në 1955, ai ishte një anëtar aktiv i Partisë Komuniste. Në kthimin e tij në Stavropol me gruan e tij të re Raisa, ai filloi një ngjitje të shpejtë nëpër strukturat rajonale të partisë.
Gorbaçovi vinte nga një nga një brez i ri i aktivistëve partiakë që u bënë gjithnjë e më të padurueshëm me figurat e vjetra në krye të hierarkisë sovjetike. Në vitin 1961 ai ishte sekretar rajonal i Lidhjes së Re Komuniste dhe ishte bërë delegat në Kongresin e Partisë.
Roli i tij si administrator i dha mundësinë për të futur risi dhe kjo, së bashku me statusin e tij në parti, i dha atij një ndikim të konsiderueshëm në rajon.
Frymë e ajrit të pastër
Në vitin 1978 shkoi në Moskë si anëtar i Sekretariatit të Komitetit Qendror për Bujqësinë dhe vetëm 2 vjet më vonë u emërua anëtar i plotë i Byrosë Politike.
Gjatë mandatit të Yuri Andropov si sekretar i përgjithshëm, Gorbaçovi bëri një sërë udhëtimesh jashtë vendit, duke përfshirë një vizitë në Londër në vitin 1984, ku i la përshtypje kryeministres Margaret Thatcher.
Në një intervistë për BBC ajo tha se ishte optimiste për marrëdhëniet e ardhshme me BRSS.
“Më pëlqen zoti Gorbachev. Ne mund të merremi vesh së bashku” – tha ajo.
Gorbaçovi pritej të pasonte Andropovin kur ky i fundit vdiq në 1984, por në vend të tij, ishte Konstantin Chernenko i sëmurë që u bë sekretar i përgjithshëm. Brenda një viti, edhe ai vdiq dhe Gorbaçovi, si anëtari më i ri i Byrosë Politike, e pasoi atë.
Ai ishte sekretari i parë i përgjithshëm që kishte lindur pas revolucionit të vitit 1917 dhe u pa si një frymë e freskët pas stagnimit të viteve të Leonid Brezhnev.
Veshja elegante dhe mënyra e hapur dhe e drejtpërdrejtë e të folurës së Gorbaçovit nuk ngjanin me ato të asnjë prej paraardhësve të tij. Gruaja e tij, Raisa ishte më shumë si një zonjë e parë amerikane sesa grua e një sekretari të përgjithshëm komunist.
Treg i lirë
Detyra e tij e parë ishte të ringjallte ekonominë sovjetike të ngordhur, e cila ishte pothuajse në pikën e kolapsit. Ai ishte gjithashtu mjaft mendjemprehtë për të kuptuar se duhej të kishte një reformë rrënjësore e vetë Partisë Komuniste nëse reformat e tij ekonomike do të kishin sukses.
Zgjidhja e Gorbaçovit solli në përdorim dy fjalë ruse. Ai tha se vendi kishte nevojë për “perestrojkë” ose ristrukturim dhe mënyra për t’u realizuar ishte “glasnost” – hapja.
“Ju keni mbetur prapa pjesës tjetër të ekonomisë. Mallrat tuaja të dobëta janë një turp” – u tha ai krerëve komunistë të Leningradit.
Por nuk ishte qëllimi i tij për të zëvendësuar kontrollin shtetëror me një ekonomi të tregut të lirë, siç e bëri të qartë në një fjalim para delegatëve të partisë në 1985.
“Disa nga ju e shikojnë tregun si një shpëtim për ekonomitë tuaja. Por, shokë, nuk duhet të mendoni për shpëtimtarët, por për anijen dhe anija është socializmi.”
Arma tjetër e tij për t’u përballur me stagnimin e sistemit ishte demokracia. Për herë të parë pati zgjedhje të lira për Kongresin e Deputetëve të Popullit.
Testi më i vështirë
Ky relaksim i regjimit represiv shkaktoi një trazim midis kombësive të ndryshme që përbënin Bashkimin Sovjetik. Trazirat në Kazakistan në dhjetor 1986 paralajmëruan një periudhë të vështirë.
Gorbaçovi donte t’i jepte fund Luftës së Ftohtë duke negociuar me sukses me Presidentin e SHBA Ronald Reagan për heqjen e një klase të tërë armësh përmes traktatit të Forcave të Ndërmjetme Bërthamore.
Ai njoftoi shkurtime të njëanshme në forcat konvencionale sovjetike ndërsa përfundimisht i dha fund pushtimit poshtërues dhe të përgjakshëm të Afganistanit. Por testi i tij më i vështirë erdhi nga ato vende që ishin aneksuar pa dëshirë nga Bashkimi Sovjetik.
Këtu hapja dhe demokracia çuan në thirrje për pavarësi, të cilat fillimisht Gorbaçovi i hodhi poshtë me forcë.
Shpërbërja e BRSS filloi në republikat baltike në veri. Letonia, Lituania dhe Estonia u liruan nga Moska, duke nisur një zinxhir që u përhap në aleatët e Traktatit të Varshavës.
Ajo arriti kulmin më 9 nëntor 1989 kur pas demonstratave masive, qytetarët e Gjermanisë Lindore, linja më e ashpër e satelitëve sovjetikë, u lejuan të kalonin lirshëm në Berlinin Perëndimor.
Gorbaçovi nuk pranoi të dërgonte tanke, siç mund të ishte reagimi tradicional sovjetik ndaj një kundërshtimi kaq flagrant, por ai shpalli se ribashkimi i Gjermanisë ishte një çështje e brendshme.
Në vitin 1990, Gorbaçovit iu dha Çmimi Nobel për Paqe “për rolin kryesor që luajti në ndryshimet rrënjësore në marrëdhëniet Lindje-Perëndim”.
Por në gusht 1991, garda e vjetër komuniste në Moskë ngriti krye. Ata organizuan një grusht ushtarak shteti dhe Gorbaçovi u arrestua kur ndodhej me pushime në Detin e Zi.
Shefi i partisë në Moskë, Boris Jelcin, shfrytëzoi shansin duke i dhënë fund grushtit të shtetit, duke arrestuar demonstruesit, por duke i hequr Gorbaçovit pothuajse të gjithë pushtetin politik në këmbim të lirisë së tij.
6 muaj më vonë, Gorbaçovi nuk ishte më, vetë Partia Komuniste u shpall jashtë ligjit dhe Rusia u nis drejt një të ardhmeje të re, të pasigurt.
Vitet e mëvonshme
Mikhail Gorbachev vazhdoi të luante një rol të zëshëm si në çështjet ruse ashtu edhe në ato ndërkombëtare, por reputacioni i tij jashtë ishte gjithmonë më i lartë se brenda vendit.
Kur kandidoi për President të Rusisë në 1996, ai mori më pak se 5% të votave.
Gjatë viteve 1990 ai mori pjesë në një seri dhënie leksionesh dhe mbajti kontakte me liderët botërorë, duke mbetur një figurë heroike për shumë jo-rusë duke fituar çmime dhe nderime të shumta.
Ai mori një goditje personale në vitin 1999 kur gruaja e tij Raisa vdiq nga leukemia. Prania e saj e vazhdueshme u kishte dhënë një prekje humane reformave të tij politike.
Gorbaçovi mbeti një kritik i fortë i Presidentit Vladimir Putin, të cilin ai e akuzoi për drejtimin e një regjimi gjithnjë e më represiv.
“Politika po kthehet gjithnjë e më shumë në demokraci imituese duke e vënë të gjithë pushtetin në duart e ekzekutivit” – thoshte Gorbaçovi.
Megjithatë, në vitin 2014, Gorbaçovi mbrojti referendumin që çoi në aneksimin e Krimesë nga Rusia.
“Krimea u bashkua me Ukrainën bazuar në ligjet sovjetike, që do të thotë ligjet partiake, pa pyetur popullin”, deklaroi Gorbachev, “tani vetë njerëzit kanë vendosur ta korrigjojnë atë gabim”.
Në 90-vjetorin e ditëlindjes së Gorbaçovit në mars 2021, presidenti Putin e vlerësoi atë si “një nga shtetarët më të shquar të kohëve moderne, i cili pati një ndikim të konsiderueshëm në historinë e kombit rus dhe të botës”.
Megjithatë shumë rusë ende e konsiderojnë atë përgjegjës për rënien e Bashkimit Sovjetik.
Megjithëse një politikan pragmatik dhe racional, Mikhail Gorbachev nuk arriti të kuptonte se ishte e pamundur të realizonte reformat e tij pa shkatërruar një sistem të centralizuar komunist që miliona njerëz në BRSS dhe më gjerë nuk e donin më. ©Marrë nga BBC
