Benjamin Franklin-i dikur ka thënë: “Nëse nuk do të harrohesh pasi të kesh vdekur e të jesh kalbur, ose shkruaj gjëra që vlejnë për t’u lexuar, ose bëj gjëra që vlejnë për t’u shkruar.”
Disa autorë kanë ndjekur këtë këshillë në mënyra krejt të papritura, duke krijuar libra që nuk lihen pas dore për vlerën e tyre klasike, por për faktin se janë aq të pazakontë, aq të çuditshëm dhe shpesh të pakuptueshëm, saqë mbeten në kujtesën e lexuesve për arsye krejt të tjera.
Më poshtë janë pesë nga librat më të çuditshëm që janë shkruar ndonjëherë, edhe pse vazhdojnë të jenë interesante edhe sot.
1. Codex Seraphinianus, Luigi Serafini (1981)
Ky është një libër që duket sikur i përket ose një të kaluare të harruar ose një të ardhmeje që s’ka ndodhur ende. Me pamjen e një enciklopedie të hollësishme, Codex Seraphinianus përmban ilustrime të çuditshme, që shfaqin krijesa surreale si peshq me sy gjigantë në brinjë, një çift që bashkohet ngadalë në një aligator, apo lule që transformohen në mekanizma të pakuptueshëm.
Për të përshkruar këtë botë imagjinare, Serafini shpiku edhe një gjuhë të vetën. Teksti është i pamundur për t’u përkthyer, dhe kjo është e qëllimtë. Serafini ka deklaruar se shkrimi nuk ka ndonjë kuptim të fshehur: është thjesht një formë pamore, një përvojë vizuale. Edhe numrat e faqeve janë të shkruar në një sistem numerik të shpikur me bazë 21.
Pjesa e parë e librit përqendrohet në një përshkrim të realitetit të tij të imagjinuar, përfshirë fizikën, bimësinë, mekanikën dhe krijesat e botës. Gjysma e dytë duket se përqendrohet në jetën “njerëzore” të atij universi. Në thelb, është një libër që na vendos në rolin e një fëmije që sheh për herë të parë një enciklopedi të madhe: gjithçka është magjepsëse, por pa asnjë pikë mbështetjeje për ta kuptuar.
Për ata që janë të intriguar nga ky koncept, mund të kërkoni edhe A Book from the Sky të artistit Xu Bing, një tjetër vepër e shkruar në një “gjuhë” të shpikur dhe të pakuptueshme.
2. Përshpirtja e Fineganit, James Joyce (1939)
Ky roman modernist është përmendur shpesh si një nga veprat më të vështira për t’u lexuar në letërsinë perëndimore. Joyce punoi për të për 17 vite dhe rezultati është një rrjedhë fjalësh, referencash dhe gjuhësh të përziera që shpesh i lë edhe studiuesit e tij më të përkushtuar të hutuar.
Gjuha është në dukje anglisht, por ajo është deformuar, përzier me fraza në gjuhë të tjera dhe mbushur me referenca të ndërlikuara ndaj mitologjisë, filozofisë, historisë dhe letërsisë. Për shembull, Hamleti quhet “Kameloti, princi i dinmurkës”, një lojë fjalësh që përzien “Danimarkë” me “Kamelot” për të krijuar një identitet të ri, konfuz dhe poetik.
Nuk ka një konsensus të qartë mbi subjektin e librit. Ai duket se ndjek familjen Earwicker, por edhe kjo është e debatueshme. Personazhet ndryshojnë emra, role dhe identitete shpesh, ndonjëherë brenda së njëjtës faqe. Struktura e rrëfimit është ciklike, fragmentare, dhe shpesh në formë ëndrre.
Kur u botua për herë të parë, edhe miqtë e Joyce-it ishin të hutuar. Edhe sot, shumë e konsiderojnë si një arritje gjeniale, ndërsa të tjerë si një rrëmujë hermetike. Për ata që kanë guximin ta lexojnë, teksti është i disponueshëm online, por kujdes: nuk është një udhëtim i lehtë.
3. Libri i recetave të anarkistit, William Powell (1971)
Ky libër famëkeq është shkruar nga një adoleshent i frustruar, i cili pretendonte se po mbronte “vlerat amerikane” përmes udhëzimeve për prodhimin e bombave, drogave dhe pajisjeve të tjera të paligjshme. Ajo që pasoi ishte një përzierje e rrezikshme dhe e pavërtetë informacioni që ka krijuar polemika për dekada.
Libri përmban “receta” për krijimin e substancave dhe pajisjeve të rrezikshme, por shpesh janë të pasakta dhe madje qesharake. Për shembull, një pjesë sugjeron që të piqni 15 kg lëkura bananesh për të krijuar një drogë të quajtur bananadinë, një mashtrim i bazuar në një këngë të Donovanit. Megjithatë, në libër kjo jepet si fakt, dhe madje sugjerohet se mund të përdoret për të përballuar trazirat civile.
Pjesët mbi armët dhe bombat janë problematike. Jo vetëm që janë të pasakta, por edhe shumë të rrezikshme për këdo që tenton t’i provojë. Vetë Powell-i më vonë e mohoi librin, duke thënë se e shkroi në një periudhë rebelimi personal dhe pa e kuptuar pasojën që do kishte.
Megjithëse është ndaluar ose përndjekur nga autoritete të ndryshme, libri mbetet i qarkullueshëm për shkak të mungesës së të drejtës së autorit dhe vazhdon të shitet. Ai është lidhur me disa ngjarje kriminale, përfshirë edhe atentate.
4. Gadsby, Ernest Vincent Wright (1939)
Gadsby është një roman 50,000-fjalësh i shkruar pa përdorur shkronjën më të zakonshme në gjuhën angleze: “E”. Ky është një shembull i rrallë i një lipogrami, një tekst që shmang qëllimisht një ose më shumë shkronja.
Romani ndjek John Gadsby-n, një qytetar që përpiqet të shpëtojë qytetin e tij nga rënia përmes përfshirjes së rinisë në projekte qytetare. Ngjarjet ndodhin nga koha e presidentit Taft, përmes Luftës së Parë Botërore dhe periudhës së ndalimit të alkoolit. Edhe pse kufizimi e bën stilin e të shkruarit të pazakontë, autori arrin të përfshijë shumë shprehje të njohura dhe të ruajë një koherencë narrative.
Botimi ishte i vështirë dhe u bë përmes një shtëpie botuese të pavarur. Sot, kopjet origjinale janë shumë të rralla dhe të shtrenjta, por ribotime të lira janë të disponueshme për publikun.
5. Dorëshkrimi i Vojnikut, Shekulli XV
Ky dorëshkrim misterioz, i zbuluar në vitin 1912 nga Vilfrid Vojniku, është një libër që asnjëherë nuk është deshifruar plotësisht. I shkruar në një gjuhë të panjohur (e quajtur Vojnikeze), ai përmban rregulla të çuditshme gramatikore dhe duket si një gjuhë e koduar ose e krijuar qëllimisht.
Ilustrimet përfshijnë bimë të paidentifikueshme, diagrame astrologjike, gra të zhveshura në vaska, struktura të panjohura arkitektonike dhe një mori simbolesh. Në mungesë të një përkthimi, studiuesit kanë vetëm imazhet për të bërë hipoteza: disa mendojnë se është një tekst mjekësor, të tjerë alkimik, ndërsa disa dyshojnë se është një mashtrim i hollë.
Megjithatë, radiokarbonimi i ka datuar faqet rreth fillimit të shekullit XV. Libri është lidhur me disa personazhe historikë, përfshirë alkimistët e Pragës dhe ndoshta perandorin Rudolf II. Pas një periudhe mungese prej mbi 200 vitesh, ai doli në skenë sërish dhe sot ruhet në bibliotekën e Jeilit.
Ende askush nuk e di kush e shkroi, çfarë përpiqet të thotë, apo pse ekziston. Por misteri i tij ka frymëzuar libra, filma, teori konspirative dhe qindra përpjekje për ta deshifruar, pa sukses.
Këto pesë libra nuk janë domosdoshmërisht “të vlefshëm për t’u lexuar” në kuptimin tradicional, por ato sfidojnë mënyrën si e perceptojmë letërsinë, gjuhën dhe arsyen e të shkruarit. Qoftë përmes gjuhëve të shpikura, strukturave të pazakonta apo mesazheve të errëta, ato mbeten prova se letërsia mund të jetë po aq e çuditshme sa edhe universi njerëzor që përpiqet ta kuptojë. / Big Think
