Shuplaka e medias zvicerane: Diella është vetëm për propagandë

“Neue Zuercher Zeitung”, një nga gazetat më të njohura dhe më të vjetra në Zvicër i ka kushtuar një shkrim Diellës. Por ndryshe nga një pjesë e konsiderueshme e shkrimeve të këtyre ditëve ajo e sheh me sy kritik “shpikjen” e radhës të kryeministrit shqiptar Edi Rama.

Në shkrimin që lapsi.al sjell më poshtë të plotë thuhet se kjo lëvizje duket më shumë si një akt propagande sesa një mundësi për të luftuar korrupsionin në tenderat publikë. Sipas gazetës, ajo që mungon së pari është transparenca.

“Kryeministri Edi Rama emëroi një chatbot në kabinetin e tij dhe e gjithë bota e raportoi. Mbetet e paqartë se si inteligjenca artificiale supozohet të luftojë korrupsionin në Shqipëri” – citohet në shkrim.

SHKRIMI I PLOTË

Në shikim të parë, vetëm veshja e saj tradicionale zbulon se Diella nuk është ministre e zakonshme. Diella u prezantua nga kryeministri i Shqipërisë Edi Rama në Facebook si “Ministrja e Inteligjencës Artificiale” – një nga 17 anëtarët e kabinetit.

Diella do të thotë “diell” në shqip. Ministrja e Inteligjencës së Inteligjencës supozohet të hedhë dritë mbi sistemin e errët të prokurimeve në Shqipëri. Rama e prezantoi atë një javë më parë dhe premton se Diella do ta bëjë dhënien e kontratave publike “100% pa korrupsion” në të ardhmen.

Rama shkruan se Diella u ngrit në detyrë në qeveri “për shkak të punës së saj të palodhur” si chatbot në platformën e-Albania. Shqiptarët mund ta përdorin këtë platformë për të aplikuar për dokumente zyrtare – siç është dëshmia e penalitetit ose patenta e drejtimit të makinës. Që nga fillimi i vitit, Diella ka ndihmuar me navigimin si chatbot, por nuk lëshon dokumente. Si ministre, ajo do të sigurojë “shpejtësi, cilësi dhe transparencë të plotë”.

Politika e imazhit e Ramës

Që nga njoftimi i Ramës javën e kaluar, mediat nga Londra në Lagos e kanë raportuar: BBC, al-Jazeera, NBC News, Swiss Broadcasting dhe shumë të tjera e kanë prezantuar Diellën dhe kanë pyetur nëse inteligjenca artificiale do t’i qeverisë së shpejti njerëzit. Të nesërmen, Rama u krenua në Facebook: “Diella ka pushtuar shtypin botëror”.

Nuk është rastësi që mediat në mbarë botën e vunë lajmin në qendër të vëmendjes. Që kur GPT-ja e bazuar në chat dhe të ngjashme u bënë pjesë e rrymës, e ardhmja duket se është e paracaktuar nga IA-ja. Kompanitë e teknologjisë pëlqejnë t’i reklamojnë produktet e tyre të ardhshme të IA-së si shpëtimtare, duke tërhequr kështu vëmendje. Rama tregon se kjo narrativë funksionon edhe për qeveritë.

Një ish-profesor arti dhe vetë-promovues i talentuar, Edi Rama, e kupton fuqinë e simbolizmit dhe di si të bëhet viral. Edhe 25 vjet më parë, kur ishte kryetar bashkie i Tiranës, Rama mbështetej shumë në politikën e imazheve. Ai kishte ndërtesa gri të parafabrikuara nga diktatura e Hoxhës të cilat i pikturoi me ngjyra të ndezura. Nga jashtë, qyteti papritmas dukej më i ndritshëm dhe më modern, por struktura e ndërtesave mbeti e pandryshuar.

Disa javë më parë, Rama përhapi vizionin e një vendi kryesisht pa para të gatshme, bllokoi TikTok-un për një vit dhe u gjunjëzua publikisht para kryeministres italiane Giorgia Meloni. Këto gjeste madhështore ndryshojnë pak. Por Rama po fiton gjithnjë e më shumë pushtet, ndërsa problemet strukturore mbeten të pazgjidhura.

Nuk është e qartë se si funksionon algoritmi

Sipas OJQ-së Transparency International, Shqipëria është një nga vendet më të korruptuara në Evropë – një pengesë kryesore për anëtarësimin në BE, të cilën qeveria synon ta arrijë deri në vitin 2030.

Një pikë e dobët është shpërndarja e pasurive publike. Një “Ligj për Investimet Strategjike” i diskutueshëm i lejon qeverisë të transferojë tokën publike te investitorët nëse investimet kanë një përfitim strategjik. Kritikët thonë se ky ligj u sjell dobi kryesisht aleatëve politikë të partisë në pushtet dhe nxit korrupsionin në vend.

Prandaj, frenimi i korrupsionit përmes prokurimit më transparent dhe neutral do të ishte i rëndësishëm. Megjithatë, mbetet e paqartë se si Diella e mundësuar nga inteligjenca artificiale supozohet të ndihmojë në këtë drejtim. As qeveria dhe as Microsoft, i cili ishte i përfshirë në zhvillimin e saj, nuk e kanë zbuluar teknologjinë që qëndron pas saj.

Daniel Prroni i “Institutit për Demokraci dhe Ndërmjetësim në Tiranë” thotë: “Deri më tani, nuk dimë asgjë për algoritmin e ri. Nuk e dimë se si është ndërtuar, me çfarë të dhënash është trajnuar ose kush po e monitoron. As nuk e dimë nëse është më shumë se një chatbot i rregullt”. Prroni ka frikë se do të bëhet edhe më e vështirë për shoqërinë civile dhe autoritetet rregullatore të shqyrtojnë kontratat publike në të ardhmen.

Kush e kontrollon inteligjencën artificiale?

Deri më tani, publiku e njeh Diellën vetëm nga faqja e internetit E-Albania. Megjithatë, një chatbot që lundron nëpër formularë nuk është asgjë revolucionare. Shumë kompani përdorin sisteme të ngjashme – vetëm pa i emëruar ato si Drejtorë të Teknologjisë.

Monitorimi sistematik i kontratave publike kërkon sisteme shumë më komplekse sesa një chatbot i thjeshtë. Njoftimi i Edi Ramës se Diella do të shërbejë si “Ministre e Inteligjencës Artificiale” si në e-Albania ashtu edhe në shqyrtimin e kontratave publike është një shpërqendrim nga realiteti. Do të duhej të vendoseshin algoritme të ndryshme. Inteligjenca Artificiale në prokurimin publik – ku janë në lojë miliona dollarë të taksapaguesve – kërkon monitorim shumë më të afërt.

Është e paqartë se kush do ta kontrollojë inteligjencën artificiale në të ardhmen. Diella është e vendosur në autoritetin e IT-së AKSHI, i cili i raporton drejtpërdrejt Kryeministrit. Ky autoritet është kritikuar vazhdimisht për mungesën e transparencës. “AKSHI vepron në një mënyrë jotransparente dhe shpesh thjesht ka injoruar pyetjet publike në lidhje me softuerin që përdor dhe projektet në vazhdim”, – thotë studiuesi Daniel Prroni.

Edhe një herë, Edi Rama po jep një shfaqje të madhe dhe askush nuk e di se çfarë fshihet saktësisht pas saj. Deri më tani, ka pasur pak shenja të “transparencës së plotë” që premton Rama. ©Përshtati në shqip LAPSI.al