Duke u përballur me pagat më të ulëta dhe kostot më të larta të jetesës në Ballkan, gratë dhe nënat e braktisura shqiptare janë të detyruara të kujdesen për veten e tyre.
Nga Camilla Bell-Davies, FT
Rreth një sobe me dru në një punishte në Bajram Curri, në veri të Shqipërisë, një rreth grash punojnë, bisedojnë dhe i tregojnë njëra – tjetrës foto të djemve dhe burrave të tyre, pothuajse të gjithë në Londër. Nga 12 310 emigrantë shqiptarë që shkuan në Britaninë e Madhe vitin e kaluar me gomone, shumica dërrmuese ishin burra nga ky rajon malor. Ata u larguan për shkak të mungesës së punës ose ndjenjës së mërzisë dhe mungesës së shpresës.
Ky eksod po transformon jetën e grave dhe nënave që lanë pas. Në punishten “Bajram Curri”, gratë mblidhen për të bërë ushqime, për të prodhuar rroba dhe stoli të endura me dorë si dhe për të vizatuar harta ecjeje për t’ua shitur vendasve dhe vizitorëve. Duke mbajtur zjarrin e shtëpisë të ndezur, ato kanë krijuar pikërisht atë që u mungonte njerëzve të tyre: një jetë sociale, një burim të ardhurash dhe shpresë.
Pavarësisht një “bumi” të fundit në turizëm, mungesa kronike e vendeve të punës në Shqipëri ende po i largon njerëzit. Kushtet ekonomike nuk janë aq të dëshpëruara sa ishin në komunizëm, por tranzicioni drejt një ekonomie tregu të begatë po rezulton i gjatë dhe i vështirë. Vendi ka disa nga pagat më të ulëta dhe kostot më të larta të jetesës në Ballkan. Një pagë minimale që është propozuar duket të jetë e pamjaftueshme për të përballuar inflacionin në rritje. Në vitet 2021-2022, shqiptarët shpenzonin deri në 60% të të ardhurave të tyre vetëm për ushqime, shpjegon Andi Hoxhaj, një specialist për Ballkanin Perëndimor në University College London.
Të joshur nga thashethemet për një mënyrë jetese më të lehtë, fermerët zhvendosën familjet e tyre në qendra të vogla urbane si Bajram Curri. Menaxherja e faqes së internetit të dyqanit, Gerta, jetonte në fshat duke kultivuar perime dhe duke rritur dele derisa babai i saj vendosi të zhvendosej në një apartament të zymtë në qytet në vitin 2007. Kur ai nuk ishte në gjendje të gjente punë, familja pothuajse vuante nga uria.
Është e zakonshme në këto raste që gratë të bëhen mbajtëse të familjes duke përdorur “aftësi të brendshme” si pastrimi apo mbajtja e dyqaneve, shpjegon Catherine Bohne, një italiano-amerikane që ka jetuar në këto male për 15 vjet dhe ka ndihmuar në ngritjen e punishtes “Bajram Curri”.
Nën komunizëm, gratë ishin aktive në tregun e punës, por në vitet 1990 normat patriarkale u rishfaqën, duke i shtyrë gratë të kthehen brenda shtëpive, veçanërisht në pjesë më të largëta të vendit. Tani, burrat largohen në heshtje – shumë që largohen thjesht shkojnë në qytet duke mbajtur një bluzë në një qese plastike dhe nuk kthehen më.
“Shpesh burrat nuk kthejnë para për shumë vite, sepse u kanë borxhe trafikantëve të qenieve njerëzore ose nuk mund të bëjnë mjaftueshëm duke bërë punë fizike. Gratë e mbetura vetëm duhet të vazhdojnë me gjërat e tjera”, thotë Bohne.
Kjo mund të sjellë liri të reja pas saj. Gerta ka mësuar aftësi teknologjike nga drejtimi i faqes së internetit dhe do të shkojë në universitet vitin e ardhshëm. Lida, menaxherja e dyqanit, u mbyll në shtëpi nga burri i saj kur ai u largua për të gjetur punë në Belgjikë. Me 4 fëmijë për t’i rritur vetëm, ajo bënte modele me grep për t’i shitur. Fitoi besim dhe përfundimisht ndaloi së dërguari mesazhe burrit të saj për t’i kërkuar leje për të dalë.
Projekti tjetër i dyqanit është krijimi i një rrjeti për gratë që fitojnë jetesën duke rritur ose mbledhur gjëra: boronica të egra, manaferra ose gështenja. Më parë, këto gra fitonin vetëm 10 € për 3 ditë punë nga një pikë grumbullimi shfrytëzuese tregu. Zonjat në dyqan i inkurajuan që në vend të kësaj të bënin reçel, të cilin mund ta shesin për 5 € një kavanoz.
Për çdo histori suksesi, ka ende gra që janë të uritura, që bëhen viktima të skllavërisë moderne, ose që duhet të paguajnë borxhet për një djalë që mori një varkë për në Londër. Megjithatë, ka disa gjëra pozitive për gjeneratën e ardhshme. Nënat që presin që djemtë e tyre të largohen, tani kanë më shumë gjasa të përqendrohen në studimet e vajzave të tyre. Në vitin 2021, 71% e të regjistruarve në universitete në Shqipëri ishin gra, nga 58% një dekadë më parë. Ndërkohë pjesëmarrja e meshkujve në fuqinë punëtore ka rënë në mënyrë të vazhdueshme gjatë 30 viteve të fundit.
Dy orë larg Bajram Currit, në fshatin Shtiqën jashtë Kukësit, jeton Nazja, 89 vjeçe, me vajzën dhe 3 mbesat. Duke qenë se djemtë dhe nipërit e saj janë të gjithë në Londër, ajo i përqendron energjitë tek vajzat e saj, dhe “jo vetëm t’u gjejë një burrë të pasur”, thotë ajo me krenari. Mbesa 9-vjeçare e Nazes më përshëndet me turp në anglisht. “Ajo studion shumë,” thotë Nazja. “Një ditë ajo do të jetë presidente e Shqipërisë”.
