Shërbimet janë dy punëdhënësit më të mëdhenj në vend, me 24% të totalit, ku kryesisht mbizotëron vetëpunësimi. Ndërtimi është i treti (10.3%), i ndjekur nga tregtia me shumicë (9.6).
Biznesi i kafeve dhe restoranteve është punëdhënësi i pestë më i madh në vend, me 7.8% të totalit. Industria e veshjeve dhe këpucëve, që ka si avantazh kryesor koston e lirë të fuqisë punëtore, gjeneron rreth 9% të vendeve të punës në vend.
Jo rastësisht, të gjithë këta sektorë po vuajnë sot për të gjetur fuqinë punëtore dhe po detyrohen të rrisin pagat, ndërkohë që fuqia blerëse është në rënie, për shkak të emigracionit, duke u futur në një rreth vicioz.
“Mungesa e konkurrencës, nga njëra anë, bashkë me liberalizimin e lartë të tregut të punës dhe mungesën e plotë të rolit rregullator të shtetit, në mbrojtjen e interesave të punëmarrësve, nga ana tjetër, kanë sjellë një problem serioz të natyrës së ekonomisë politike në shpërndarjen e së ardhurës së krijuar, në favor të kapitalit, duke diskriminuar punën”, thotë prof. Selami Xhepa, rektor i Universitetit Europian të Tiranës.
Përndryshe, shton ai, “nëse ekonomia rritet më shpejt në Shqipëri, atëherë dhe pagat duhet të ishin rritur me ritme më të shpejta se në vendet e rajonit.
Rritja ekonomike buron nga rritja e produktivitetit, gjë që nënkupton se puna (sigurisht dhe kapitali) kanë qenë më produktive, në terma relativë”.
Orientimi i kapitaleve të lira drejt ndërtimit është një tjetër faktor që “fryn” rritjen ekonomike, por në fakt, nuk bën asgjë për të rritur produktivitetin dhe njohuritë, duke u bërë realisht pengesë për zhvillimin e qëndrueshëm në afatin e gjatë. Sipas INSTAT, ndërtimi ka kontribuar mesatarisht në një të tretën e rritjes ekonomike në 2020-2022, i ndihmuar edhe nga kanalizimi i parave informale në këtë sektor.
TURIZMI, PSE NË MAL TË ZI, SEKTORI KA PAGË MESATARE MBI 800 EURO, SA DYFISHI TE NE
Turizmi është një ndër sektorët me potencial të lartë zhvillimi në vend. Në vitin 2022, Shqipërinë e vizituan një numër rekord prej 7.5 milionë shtetasish të huaj. Interesi i lartë i turistëve ka nxitur investime të shumta në biznesin e akomodimit e shërbimit ushqimor, kryesisht në hotele.
Por, ky zhvillim po pengohet nga mungesa e fuqisë punëtore. Ekspertët e tregut të punës dhe bizneset shpjegojnë se në vijim, mungesa e fuqisë punëtore do të kthehet në emergjencë për mbajtjen në këmbë të aktiviteteve.
Fatos Çerenishti, i cili drejton “FAFA Resort”, një nga njësitë më të mëdha të akomodimit në vend, tha se, vështirësitë në gjetjen e punonjësve pengojnë seriozisht mbarëvajtjen e aktivitetit.
Sipas tij, importi i punonjësve të huaj shpesh nuk është zgjidhje, për shkak të kostove më të larta që kanë, pasi përveç pagës duhet siguruar edhe akomodimi dhe ushqimi, që në fund të ditës është një kosto shtesë për bizneset në raport me punonjësit vendas.
Të njëjtin shqetësim kanë dhe operatorët e bareve e restoranteve në vend. Shoqata e Bareve dhe Restoranteve ka pohuar më herët për “Monitor” se prej tre muajsh, për shkak të mungesës së theksuar të fuqisë punëtore, shumë struktura shërbimi po kërkojnë punonjës nga Filipinet.
Për kthimin në normalitet të sektorit, Shoqata pohon domosdoshmërinë e plotësimit të 15,000 vendeve të lira të punës.
Sipas INSTAT, sektori “Akomodimi dhe aktivitetet e shërbimit të ushqimit”, ka mbi 50 mijë të punësuar, ose rreth 8% e totalit të të punësuarve në sektorin privat në vend.
Por, paga e kësaj kategorie mbetet mjaft e ulët, duke nxitur paqëndrueshmëri dhe largime të mëdha. Sipas INSTAT, në fund të vitit 2021, kur janë dhe të dhënat e disponueshme të detajuara për këtë kategori, paga mesatare ishte 290 euro, sa paga minimale, që është shumë më e ulët se vendet e tjera të rajonit, përveç Kosovës.
Në vitin 2022, pagat janë rritur sipas operatorëve të tregut, si rrjedhojë e presionit të mungesës së stafit, por mesatarja nuk shkon më shumë se 400 euro.
Ndërsa Mali i Zi, që është një konkurrent i Shqipërisë për turizmin, e ka rritur pagën mesatare në 813 euro për “Akomodimin dhe aktivitetet e shërbimit të ushqimit”, në fund të tremujorit të tretë 2022, nga 613 euro në shtator 2021, sipas të dhënave nga Zyra e Statistikave të Malit të Zi.
Zak Topuzi, ekspert i turizmit, nga Shoqata Shqiptare e Hotelierëve, pohon se Mali i Zi ka turizëm gjithëvjetor në 70% të strukturave, gjë që i mundëson të ulë kostot, ndërsa sektori operon me çmime më të larta se në Shqipëri. “Hotelet në periudhën e dimrit punojnë me çmimet tona të sezonit prej 70-90 euro/nata dhe në sezonin pik, me 250-400 euro për të njëjtin nivel me 4-5 yje.
Mali i Zi ka krijuar zinxhirin e hoteleve të mëdha e resorteve, që u mundëson të shesin në maj, qershor, shtator paketat me 40-50 euro/person (pra 80 euro dhomën dhe 20 euro paketë ushqimi) dhe korrik gusht, 160-250 euro dhomën”, thotë ai. Edhe shërbimi ushqimor është i shtrenjtë.
“Në Mal të Zi, çmimet janë rritur më shumë se në Greqi. Një biftek i zakonshëm kushton 24-28 euro, një oktapod zgare, 18-22 euro”.
Ky model biznesi u mundëson hoteleve që të kenë më shumë të ardhura dhe të përballojnë paga më të larta për punonjësit e tyre. Mali i Zi po tërheq dhe punonjës shqiptarë. Z. Topuzi thotë se ka shumë shqiptarë nga zona Shkodër-Lezhë, që punojnë në hotelet e Malit të Zi.
Në Shqipëri, sektori i akomodimit është i paorganizuar dhe për më tepër, modeli drejt të cilit po shkohet nuk garanton zhvillim të qëndrueshëm. “Ne nuk kemi treg të turizmit të konferencave, panaireve rajonale, etj. Ndërkohë që janë në ndërtim 2000 shtretër me 5 yje!!! Profesionalisht, 3% e kapaciteteve duhen me 5 yje. Nga 10,000 shtretër që ka sot Tirana, 1/5 do jenë me 5 yje!”, thotë Topuzi.
Sot, hotele që konsiderohen me 4-5 yje shesin dhoma me çmime të hoteleve me 3 yje. Edhe kapërcimi në një turizëm elitar është mision i vështirë.
“Shqipërisë i mungon infrastruktura bazë, si aeroporte, pastrimi i ujërave të zeza, menaxhimi i mbeturinave, përgjegjësi të qarta në të gjitha nivelet për zhvillimin e turizmit, ndërsa ka ndërtime pa kriter”. I gjithë ky model i çorientuar zhvillimi nuk mundëson as rritjen e çmimeve të hoteleve dhe si rrjedhojë, kufizon aftësinë e sipërmarrësve për të ofruar paga më të larta për punonjësit.
ADMINISTRATA, MË PAK E PAGUAR EDHE SE NË KOSOVË
Punonjësit e administratës publike mbeten më të nënpaguarit në rajon, edhe në krahasim me Kosovën. Në shtator 2022, paga mesatare mujore bruto për aktivitetin “Administrimi publik dhe i mbrojtjes” ishte 607 euro, nga 650 euro në Kosovë në fund të vitit 2021, kur Agjencia e Statistikave të Kosovës raporton të dhënat e fundit.
Në vendet e tjera të rajonit, pagesa mujore i kalon 800 eurot.
Shqipëria dhe Kosova janë dy shtetet me të ardhurat më të ulëta në buxhet, në raport me Prodhimin e Brendshëm Bruto, nën 30%, ndërsa në shtetet e tjera, treguesi luhatet mes 30-40% të PBB-së. Të ardhurat më të larta u mundësojnë shteteve të tjera të rajonit që të kenë më shumë mundësi të shpenzojnë për fondet e administratës./ Monitor
