Në samitin e “Ballkanit të hapur” në Ohër të Maqedonisë së Veriut ra në sy ulja në tryezën e liderëve të rajonit edhe e Aleks Soros, djalit të miliarderit kontrovers George Soros. Ai kishte qenë rrotull këtyre tryezave edhe më herët në Tiranë apo Beograd.
Janë të shumtë ata që thonë se projekti “Ballkani i hapur” është pikërisht një ide e frymëzuar dhe sponsorizuar nga vetë Soros.
Dhe mesa duket paska qenë një ide mjaft e hershmë. Në korrik të 1999 kur në Ballkan ndihej ende era e barutit për shkak të luftës në Kosovë, Soros do të publikonte një shkrim në Project Synidicate, një forum i njohur dhe ku lider botërorë dhe politologë të famshëm japin idetë e tyre.
Me titullin “Hapja e Ballkanit”, Soros fliste për projekte ekonomike kur Ballkani ishte ende me mendjen te lufta. Në shkrimin që lapsi.al e sjell të plotë më poshtë Soros nënvizon heqjen e doganave, gjënë që po bëjnë tani Shqipëria, Maqedonia e veriut dhe Serbia.
Ai është kundër krijimit të shteteve sipas etnive duke e konsideruar këtë një gjë të gabuar.
Ai është për heqje të kufijve në rajon. Soros bën publike dhe një plan me 4 pika ku sheh Bashkimin Europian që të marrë rolin drejtues të kësaj nisme dhe që më pas me “një bujari” mund të afronte këtio vende në gjirin e saj.
“Hapja e Ballkanit”
Nga George Soros, 5 korrik 1999
Presidenti i Jugosllavisë Millosheviç i është dorëzuar fuqisë ushtarake të NATO-s dhe ne mund të psherëtijmë të lehtësuar. Megjithatë, për të justifikuar ndërhyrjen tonë, tani duhet të sigurojmë një të ardhme më të mirë jo vetëm për popullin e Kosovës, por për të gjithë rajonin, duke përfshirë pjesën e poshtme të Jugosllavisë që mbetet në duart e Millosovic. Ne nuk mund të vazhdojmë të reagojmë ndaj krizave pasi ato lindin në Ballkan, veçanërisht pasi veprimet tona mund të kenë pasoja kaq të rënda të padëshiruara dhe negative. Ne duhet të sjellim një vizion pozitiv, konstruktiv, vizionin që ka krijuar Bashkimin Evropian.
Ballkani nuk mund të rindërtohet mbi bazën e shteteve kombëtare. Ne kemi parë se përpjekja për të vendosur homogjenitetin etnik mund të çojë në mizori të patolerueshme, vuajtje njerëzore dhe shkatërrim. Është gjithashtu jopraktike. Popullsia e Jugosllavisë, edhe pas përjashtimit të Kosovës, mbetet rreth 25% joserbe. E vetmja rrugë drejt paqes dhe prosperitetit është krijimi i një shoqërie të hapur në të cilën shteti luan një rol më pak dominues dhe kufijtë zvogëlohen në rëndësi. Kjo është rruga që ka zgjedhur Bashkimi Evropian.
Ideja e shoqërisë së hapur u propozua për herë të parë nga Henry Bergson në “Dy burimet e fesë dhe moralit” (1932). Ai bëri dallimin midis një ideje fisnore të moralit dhe një ideje universale. E para çon në një shoqëri të mbyllur; kjo e fundit për një shoqëri të hapur. Koncepti u zhvillua më tej nga Karl Popper në librin e tij të famshëm “Shoqëria e Hapur dhe armiqtë e saj”, ku ai tregoi se shoqëria e hapur mund të kërcënohet gjithashtu nga idetë universale nëse ato pretendojnë një monopol të së vërtetës; por problemet e rajonit kuptohen më së miri në termat e formulimit të Bergsonit. Në luftërat e trashëgimisë jugosllave kemi parë një luftë midis koncepteve etnike dhe të qytetarisë. Në Jugosllavi koncepti qytetar humbi dhe Jugosllavia u shpërbë. Në Evropën Perëndimore mbizotëronte koncepti qytetar dhe integrimi i Evropës qëndron në kontrast të plotë me shpërbërjen e Jugosllavisë. Bashkimi Evropian tani duhet të shtrijë ombrellën e tij mbrojtëse mbi rajonin.
Vetë rajoni duhet parë më i madh se ish-Jugosllavia sepse nuk mund të bashkohet përsëri. Ajo duhet të përfshijë Shqipërinë dhe Bullgarinë dhe duhet të jetë e hapur për vende si Rumania dhe Moldavia. Nuk duhet të përsërisim gabimet e bëra në Bosnje. Përpjekjet për rindërtim në Bosnje dështuan për të gjeneruar vrull, sepse madhësia e territorit është shumë e vogël dhe entitete të ndryshme qeveritare, nga federale në ato lokale, insistojnë të kenë gishtat e tyre jo shumë të pastër në çdo byrek.
Këtë herë angazhimi ynë duhet të shtrihet në të gjithë rajonin. Kjo pikë është kuptuar mirë nga politikanët. Pakti i Stabilitetit për Evropën Juglindore i nënshkruar në Këln të Gjermanisë më 10 qershor ofron një pikënisje të shkëlqyer. Ajo themelon tre grupe pune: për demokratizimin dhe të drejtat e njeriut; për rindërtimin, zhvillimin dhe bashkëpunimin ekonomik; dhe për çështjet e sigurisë. Ai ofron një kornizë që pret të mbushet me përmbajtje. Përmbajtja mund të nxirret nga një punim i përgatitur nga Qendra për Studime të Politikave Evropiane (CEPS) në Bruksel.
Thelbi i planit përbëhet nga 4 hapa të ndërlidhur:
(1) Bashkimi Evropian merr kontrollin e shërbimeve doganore të vendeve pjesëmarrëse.
(2) Bashkimi Evropian kompenson vendet për humbjen e të ardhurave doganore nga buxheti i Bashkimit Evropian. Shuma e subvencionit nga buxheti i BE-së do të ishte rreth 5 miliardë euro në vit. Kjo përshtatet në mënyrë të përkryer me buxhetin e Evropës për vitin 2000 të rënë dakord në Berlin.
(3) Kompensimi mund të pasqyrojë humbjen potenciale dhe jo faktike të të ardhurave, por elementi i subvencionit do të kushtëzohej rreptësisht nga performanca. Për shembull, Serbia do të duhet të zhvillojë zgjedhje nën patronazhin e OSBE-së në mënyrë që të jetë e pranueshme. Kjo ka më shumë gjasa të largojë Millosheviçin nga pushteti sesa bombardimet.
(4) Me mbështetjen buxhetore nga BE-ja, vendet do të kalojnë në euro (ose DM derisa të futet euro) si monedhë e përbashkët. Bullgaria tashmë ka një bord të suksesshëm valutor të bazuar në DM; vendet e tjera nuk do të kishin nevojë as për një bord valutor. Të marra së bashku këto katër masa do të krijonin, në radhë të parë, një zonë të tregtisë së lirë të ngjashme me Beneluksin. Sapo BE-ja të jetë e kënaqur me kontrollin e saj mbi doganat, ajo do ta pranonte zonën në Tregun e Përbashkët Evropian. Tregtia e produkteve bujqësore, e cila është shtylla kryesore e rajonit, mund të mbetet subjekt i kufizimeve, por BE-ja do të duhet të tregojë njëfarë bujarie që plani të ketë sukses. Hapi i dytë do të ndodhte brenda një të ardhmeje të parashikueshme, le të themi dy vjet. Në një të ardhme më të largët, vendet do të pranoheshin edhe si kandidate për anëtarësim të plotë.
Do të nevojiteshin një sërë hapash të tjerë: lehtësira kreditore për rindërtim dhe investime; asistencë teknike për vendosjen e shtetit të së drejtës; mbështetje për arsimin, trajnimin e menaxhmentit, median e pavarur dhe shoqërinë civile. Nevojat janë të njohura dhe rrjeti im i Fondacionit “Shoqëria e hapur” është tashmë aktiv në fusha të ndryshme programore. Por janë 4 hapat e ndërlidhur të përshkruar më sipër që ofrojnë një perspektivë për një të ardhme më të mirë. Njerëzit në rajon po bërtasin për këtë.
Doganat nuk i ndajnë vetëm vendet; ato janë gjithashtu një burim i fuqishëm korrupsioni dhe ndërhyrjeje. Heqja e detyrimeve doganore do të reduktonte aftësinë e qeverive për të ndërhyrë në zhvillimin ekonomik; ato do të duhet të konkurrojnë për të tërhequr investime në territorin e tyre në vend që të paraqesin pengesa siç bëjnë aktualisht. Kontributi fillestar nga BE-ja do të shumëfishohej me investime private. Ky është faktori që e bëri Planin Marshall kaq të suksesshëm.
Ky plan për një shoqëri të hapur në Evropën Juglindore do të impononte kosto për anëtarët e BE-së, por shumat janë të vogla sepse i gjithë rajoni është më i vogël në aspektin ekonomik se Holanda. Kostot krahasohen në mënyrë të favorshme me ndërhyrjen ushtarake dhe humanitare; në aspektin njerëzor dhe politik nuk ka krahasim. /Përktheu në shqip LAPSI.al
