Ndryshimi i klimës, armatosja, digjitalizimi, vendet e BE-së duhet të investojnë shumë në këto fusha. Por arkat janë bosh. Hendeku i madh mes dëshirave dhe realitetit luan rol edhe gjatë zgjedhjeve.
Pakti “Green New Deal”, synimi pra që deri në vitin 2050 të 27 vendet anëtare të Bashkimit Evropian të bëhen të padëmshme për klimën, është projekti më i madh i Komisionit të tanishëm Europian, që drejtohet nga Ursula von der Leyen. Për të realizuar këtë synim nevojiten çdo vit investime deri një bilion euro. Edhe në periudha të qeta kjo është një detyrë e madhe. Por kohët e tanishme nuk janë të qeta. Sulmi rus kundër Ukrainës u ka treguar europianëve se duhet të shpenzojnë më shumë për sigurinë. Përveç kësaj vështirësi të mëdha krijohen nga sektori i energjisë, inflacioni, mungesa e krahut të specializuar të punës dhe koniunktura e dobët.
Si mund të financohen të gjitha këto, kur arkat janë bosh dhe disa vende kanë hyrë në borxhe të mëdha?
Për 20 vendet anëtare të zonës së euros, që kanë euron monedhë të përbashkët, gjendja është edhe më e komplikuar. Sepse në këtë zonë rregullat janë të qarta: Borxhet duhet të arrijnë në vit maksimalsht deri në 60 përqind të fuqisë ekonomike të vendit (prodhimit të brendshëm kombëtar bruto), dhe kufiri maksimal për deficitin në buxheti qeveritar është 3 përqind.
Rregullat e stabilitetit – u shfuqizuan por kanë hyrë sërish në fuqi
Gjatë Pandemisë së Coronës vlerat maksimale u shfuqizuan, por ndërkohë ato janë vënë sërish në përdorim. Vendet që nuk i respektojnë ato, rrezikojnë të dënohen.
Kjo gjë nuk ka ndryshuar as gjatë reformimit të rregullave në shkurt të 2024-ës. Por që nga kjo periudhë, e reja është se mekanizmat krijojnë mundësi për më shumë fleksibilitet. Çdo vend mund ta vendosë vetë duke biseduar me BE-në, se kur dhe si do i verë në vijë financat.
Mbas bisedimeve disamujore reforma e rregullave të stabilitetit arriti në një kompromis tipik europian, por që ishte kompromis i mirë, thotë ministri grek i Ekonomisë dhe Financave, Kostis Hatzidakis, duke bërë njëkohësisht një paralajmërim.
“Janë tregjet financiare ato që i detyrojnë vendet të jenë të arsyeshme me financat. Kush e injoron këtë gjë, duhet të marrë një mësim të mirë siç e morën grekët dekadën e fundit,” tha Hatzidakis në Forumin Ekonomik të Brukselit, që u mbajt në muajin maj.
Mbas vitit 2010 Greqia ka qenë aq shumë e zhytur në borxhe, saqë nuk ishte më në gjendje të merrte para hua nga tregjet financiare. Pasojat ishin paketa e ndihmës dhe rregullat e forta për kursime si dhe humbja e sovranitetit.
Mbrojtja e klimës kundrejt rregullave për boxhet
Por jo të gjithë janë të një mendjeje, se kujdesi fiskal duhet të luajë një rol të rëndësishëm aktualisht. Tea Jarc nga Liga e Sindikatave Europiane argumenton se shpenzimet për luftimin e ndryshimit të klimës nuk janë shpenzime të papërgjegjshme konsumi, por janë investime jetike.
“Nëse ne nuk jemi të gatshëm të bëjmë investimet e nevojshme, por vendosim rregulla kursimi, atëherë kjo do të thotë se pakti për klimën, Green New Deal, nuk ka prioritet “, thotë Jarc në Bruksel.
Debate të ngjashme zhvillohen në çdo vend anëtar të BE-së edhe për tema të tjera, duke filluar që me shpenzimet e nevojshme ushtarake, vazhduar me ristrukturimin e sistemit të shëndetësisë dhe pensioneve e deri tek digjitalizimi i ekonomisë. Çfarë duhet bërë atëherë?
Treg jo unik kapitalesh në BE
Një nga mundësitë për të lehtësuar sektorin publik, janë investimet më të mëdha në sektorin privat. Por edhe këtu europianët shohin se e kanë humbur lidhjen. Kur flitet për sasinë e popullsisë (450 milionë banorë) dhe prodhimin ekonomik (17 bilionë euro në vit) atëherë mund të thuash se BE është një gjigand. Por kur flitet për mobilizimin e kapitaleve private, atëherë është xhuxhmaxhuxh.
“Është vërtet turp, që ne në Europë nuk kemi ende një treg të përbashkët kapitali të zhvilluar plotësisht,” ankohet ekonomistja polake dhe deputete e Parlamentit Europian, Danuta Hübner. “Tregu amerikan i kapitalit është dy herë më i madh se sa ai europian. Tregu ynë është i copëzuar dhe mungon likuiditeti.” Arsyeja kryesore pse ndodh kjo është se çdo vend i BE-së i vendos vetë rregullat ekonomike që nga kursimet e deri tek taksimi.
“Në tavolinat e diskutimeve publike nuk gjendet asnjë politikan europian, që të jetë kundër tregut të përbashkët europian të kapitalit,” thotë nga përvoja e vetë Komisari i BE-së për çështjet ekonomike, Paolo Gentiloni.
“Por kur bëhen bashkë ministrat e financave të vendeve anëtare, atëherë edhe hedhja e hapave më të vogla në këtë drejtim është jashtëzakonisht e vështirë, Sepse çdo vend kërkon të ruajë traditat dhe rregullat e veta, kontrollin e vet të tregut të kapitalit dhe instrumentet e veta të kursimeve.”
Komisari i BE-së për çështjet ekonomike, Paolo Gentiloni
Borxhe të përbashkëta?
Një burim tjetër parash do të ishte që vendet e BE-së të hynin në borxh bashkarisht. Gjatë Pandemisë së Coronës u vu në provë financimi i një pakete të madhe koniunkturore.
Tani është duke u kërkuar gjithnjë e më shumë, madje edhe nga vetë Komisari i Ekonomisë që hyrja në borxhe të bëhet nga vetë BE. Vetëm se emri ka ndryshuar, nuk quhet më eurobond, por „instrumenta të përbashkët për synimet e përbashkëta”.
“Deri pesë vjet më parë ne nuk do të guxonim të diskutonim për këtë gjë, sepse shihej nga BE si ide e krisur”, thotë Gentiloni. “Tani mund të flasim dhe është e domosdoshme që të përdorim instrumenta të përbashkët për synimet e përbashkëta në investime.”
Por kërkesa të tilla përballen me kundërshtime të mëdha në disa vende të BE-së, mes të cilave Gjermania, Holanda ose Finlanda.
Taksimi i pasurisë në nivel BE-je
Prandaj Julia Cagé, profesore ekonomie në Shkollën e Lartë me emër të Parisit, Science Po, këshillon që gjatë kërkimit të burimeve financiare të mos harrohen ata që kanë shumë para: të pasurit dhe super të pasurit e Evropës.
Propozimi që bën ajo është vendosja e taksave mbi pasuritë e mëdha, që do të bëhej direkt nga BE. Kjo do ta vështirësonte mos pagimin e taksave nga të pasurit. “Ne duhet ta bëjmë këtë gjë në nivel europian, sepse nuk do ketë shumë të pasur që do të largoheshin nga BE për këtë arsye,” thotë Cagé në bisedë me Deutsche Wellen.
“Është e qartë se shumë të pasur nuk do të donin ta paguanin këtë taksë. Por nëse kjo do të bënte që ata të humbisnin pasaportën e BE-së, atëherë puna do të ishte ndryshe”, thotë më tej ekonomistja. Nevojiten pra sanksione, kontrolle dhe administratë efektive financash. „Ne duhet të jemi vërtet seriozë për këtë gjë.”
Taksë progressive mbi CO2
Të pasurit duhet të marrin pjesë më aktivisht se deri tani edhe në shpenzimet për luftimin e ndryshimit të klimës. “Shumë studime, mes të cilave edhe ato të kryera nga World Inequality Lab, kanë treguar se të pasurit e dëmtojnë më shumë klimën se sa të varfërit,” thotë Cagé. Makinat dhe shtëpitë në sasi dhe volum më të madh, jahtet dhe avionët, prodhojnë shumë dioksid karboni që emetohet në atmosferë.
Por vendosja e taksës së ambientit, e cila do të rritej me rritjen e sasisë së CO2 të emetuar, do të bënte që të pasurit të kontribuonin në mënyrë më të arsyeshme në financimin e kthesës energjetike, në analogji me taksën progresive mbi të ardhurat, ku sasia e taksës rritet me rritjen e të ardhurave, thotë Cagé.
Ky do të ishte një hap për më shumë drejtësi në shpërndarjen e kostove të ndryshimit të klimës. Dhe do të ishte një sinjal për ata që janë më pak të privilegjuar, duke u treguar se lufta kundër ndryshimit të klimës nuk është projekt i elitave urbane, thotë profesorja. Sepse shpesh perceptohet si e tillë, thotë ajo. Si pasojë, shtohet populizmi, shpesh populizmi i djathtë./DW
