Si e shkatërroi vetveten sundimtari autoritar i Turqisë
Henri J. Barkey | Foreign Affairs
Recep Tayyip Erdogan, njëherazi arkitekti dhe autokrati më jetëgjatë i politikës moderne turke, po përballet me krizën më të thellë të sundimit të tij. Arrestimi brutal i Ekrem Imamoglu-t, kryetarit karizmatik të Bashkisë së Stambollit, shënoi jo një akt force, por dëshpërimin e një lideri që e ndjen pushtetin t’i rrëshqasë nga duart.
Në orët e para të 19 marsit, rreth 200 forca policore u dërguan në banesën e Imamoglu-t, në një operacion që e solli atë përballë akuzave të paverifikuara për korrupsion dhe terrorizëm. Arrestimi ndezi protestat më të mëdha në më shumë se një dekadë në Turqi – më shumë se një milion njerëz dolën në rrugët e Stambollit, me mbështetje masive në të gjitha provincat e vendit. Shumica ishin të rinj, një brez që nuk kishte njohur tjetër lider përveç Erdoganit.
Por arrestimi nuk e shkaktoi krizën – e nxori në pah. Që prej zgjedhjeve lokale të vitit 2024, të cilat partia e Erdoganit i humbi, mbështetja për të kishte rënë ndjeshëm. Një sondazh i Pew tregonte se 55% e qytetarëve kishin një mendim negativ për të. Erdogan nuk kishte më as autoritetin e dikurshëm, as kapacitetin për të shtypur çdo rival.
Nga reformator në autokrat
Në fillimet e tij, Erdogan premtoi demokratizim dhe reformë. Pasi neutralizoi ushtrinë, që kishte ndërhyrë shpesh në politikë, ai nisi një proces të gjatë përqendrimi pushteti. Referendumi kushtetues i vitit 2017 shndërroi Turqinë nga republikë parlamentare në presidencë ekzekutive, ku pushtetet u përqendruan në një dorë të vetme.
Në mënyrë të qëndrueshme, ai burgosi rivalë politikë, si kurdin Selahattin Demirtas, i cili mbetet në burg që prej vitit 2016. Ndërkohë, ai e përdori protestën e Gezi Parkut si pretekst për të goditur figurat e shoqërisë civile si Osman Kavala – tashmë i dënuar me burgim të përjetshëm. Edhe një postim i vjetër në rrjete sociale është mjaftueshëm për të përfunduar në burg për “fyerje ndaj presidentit”.
Imamoglu: Rivali që nuk mund të zhbëhet
Ekrem Imamoglu përfaqëson gjithçka që Erdogan nuk është më: demokratik, përfshirës dhe i lidhur me njerëzit. Ai u bë figurë kombëtare pas fitores në Stamboll në 2019, duke sfiduar përpjekjet e Erdoganit për të anuluar zgjedhjet. Në mars 2024, partia e tij organizoi primaret presidenciale, një risi në politikën turke, dhe Imamoglu ishte kandidati i vetëm – deri kur u arrestua katër ditë para votimit.
Për të ndaluar kandidimin e tij në të ardhmen, Universiteti i Stambollit anuloi diplomën universitare të Imamoglu-t mbi një “mangësi teknike” të 31 viteve më parë. Kushtetuta turke kërkon që presidenti të ketë diplomë universitare – kështu, Erdogani përdori edhe universitetin si mjet për të bllokuar kundërshtarin.
Por reagimi popullor ishte i menjëhershëm: 15 milionë qytetarë dolën në votime për ta mbështetur një kandidat që ndodhej në burg. Në sondazhet e fundit, 67% e turqve besojnë se rizgjedhja e Erdoganit do të ishte e dëmshme për vendin.
Një autokrat pa dalje
Erdogani është i bllokuar. Ai nuk mund të kandidojë sërish sipas kushtetutës, e cila e kufizon presidentin në dy mandate. Ndryshimi i kushtetutës kërkon një mbështetje që nuk e ka më. Përpjekja më e mundshme do të ishte të shpallë zgjedhje të parakohshme për të rifituar mandatin, por sondazhet tregojnë se ai nuk do të fitojë më.
Për më tepër, bastioni i tij ekonomik po rrënohet. Arrestimi i Imamoglu-t tronditi tregjet: lira turke ra në nivel rekord, banka qendrore shpenzoi 46 miliardë dollarë për të stabilizuar kursin, dhe bursa ndaloi së funksionuari disa herë për të shmangur kolapsin.
Ndërsa SHBA me Trump në krye heshtin për krizën, Erdogani nuk mund ta përdorë më Amerikën si armik të jashtëm për të konsoliduar pushtetin e brendshëm – një taktikë që e ka përdorur shpesh.
Çështja kurde dhe një shans i fundit
Një tjetër zhvillim befasues është fillimi i një procesi paqeje me komunitetin kurd. Në tetor 2024, partneri i Erdoganit në koalicion, Devlet Bahçeli, nisi bisedime me partinë kurde dhe vetë Abdullah Ocalan, lideri historik i PKK-së. Në maj 2025, PKK shpalli fundin e luftës së armatosur dhe shpërbërjen e saj.
Por Erdogan nuk u tregua entuziast. Ai e reduktoi dialogun në çështje sigurie dhe shmangu çdo fjalë për reformë. Nëse ai e saboton këtë mundësi historike, rrezikon të humbasë Bahçelin, njeriun që e mban në pushtet.
Një fund i pashmangshëm
Erdogani ka arritur pikën ku nuk ka më hapësirë për të vepruar. Arrestimet e pamëshirshme, përjashtimi i rivalëve dhe sundimi përmes frikës kanë degraduar në një krizë të thellë autoriteti. Ai e ka futur veten në një kurth: nëse hap rrugën për reformë, shemb sistemin që ndërtoi; nëse vazhdon me shtypjen, do të detyrohet ta përjetojë rënien e tij si një despot i izoluar.
Në vend që ta mbyllë epokën e tij si njeriu që e modernizoi Turqinë, Erdogan po rrezikon
